Hạt Ý Dĩ (Cườm Gạo - Coix lacryma-jobi L.)
🌿 Loại ngũ cốc giàu dinh dưỡng, đa công dụng
Tên gọi khác: Bo bo, Cườm gạoHọ: Họ LúaBộ phận dùng: Hạt
🧬 TÊN KHOA HỌC
Tên khoa học: Coix lacryma-jobi L.
Tên dược liệu: Semen Coicis
Họ thực vật: Poaceae (Họ Lúa)
Bộ phận dùng: Hạt
📋 PHÂN LOẠI HỆ THỐNG
| Cấp phân loại | Tên phân loại |
|---|---|
| Giới (Regnum) | Plantae (Thực vật) |
| Ngành (Divisio) | Angiospermae (Thực vật có hoa) |
| Lớp (Classis) | Eudicots (Thực vật hai lá mầm thật sự) |
| Bộ (Ordo) | Poales (Bộ Lúa) |
| Họ (Familia) | Poaceae (Họ Lúa) |
| Chi (Genus) | Coix (Ý dĩ) |
🌱 ĐẶC ĐIỂM THỰC VẬT
Thân và Lá
- Cây thảo sống lâu năm, thân mọc thẳng đứng
- Nhiều rễ phụ ở gốc thân
- Lá mọc xen kẽ, mặt lá mịn, gân lá chạy song song
- Không có cuống lá
Hoa và Quả
- Hoa đơn tính, nằm cùng gốc
- Hoa đực ngắn, màu lục nhạt
- Hoa cái được bao bọc bởi lá bắc cứng và dày
- Quả hình trứng, với đầu hơi nhọn
- Mùa hoa quả: Tháng 5 đến 12
🏞️ PHÂN BỐ
Phân bố tự nhiên
Vùng phân bố: Việt Nam, Trung Quốc, các nước Đông Nam Á và Ấn Độ
Đặc điểm môi trường: Ưa ánh sáng và độ ẩm cao
Phân bố tại Việt Nam
Khu vực chính: Cao Bằng, Hòa Bình, Sơn La, Lai Châu, Hà Giang và Lào Cai
Khu vực khác: Trung du và miền núi phía Bắc
🛠️ THU HÁI & CHẾ BIẾN
Bộ phận sử dụng
- Hạt: Gọi là Ý dĩ nhân, tên khoa học Semen Coicis
- Rễ và lá: Cũng có thể sử dụng được
Quy trình thu hái
- Thu hoạch khi quả đã chín và già
- Cắt cả cây và để phơi, đập lấy quả và sấy khô
- Xay nhỏ để lấy nhân trắng
- Rễ cắt nhỏ, rửa sạch và phơi khô
Chế biến
- Ý dĩ sao cám: Cho cám gạo vào chảo đun, sau đó cho Ý dĩ vào khuấy đều đến khi bề mặt thuốc chuyển sang màu nhạt hơn
- Tỷ lệ sử dụng: 1 kg cám gạo cho 10 kg Ý dĩ
⚗️ THÀNH PHẦN HÓA HỌC
Hợp chất chính trong hạt
- Carbohydrate: Hydrat carbon
- Protein: Protid, nhiều acid amin khác nhau như leucin, tyrosin, histidin, lysine, arginine, coicin, glutamic acid
- Lipid: Chất béo với các hợp chất như coixenolide, coixiol, sitosterol và dimethyl glucosid
- Khác: Acid myristic và campesterol
Hợp chất trong rễ
- Protid, lipid và tinh bột
Đặc điểm nổi bật
- Các thành phần độc đáo như coixol, coixin, coixenolides và lactam
- Hàm lượng chất béo cao hơn so với các loại ngũ cốc khác như lúa mì, ngô và gạo
- Tỷ lệ protein trên carbohydrate cao hơn các loại ngũ cốc khác
💊 TÁC DỤNG & CÔNG NĂNG
Tác dụng dược lý
- 🛡️ Kháng khuẩn: Có đặc tính kháng khuẩn, kháng vi-rút, kháng độc
- 🧬 Chống oxy hóa: Chữa lành vết thương, chống lão hóa
- 💧 Lợi tiểu: Giúp thải nước tiểu
- 🔥 Chống viêm: Điều trị viêm nhiễm
- 🦠 Chống ung thư: Kích thích co bóp tử cung trong quá trình sinh nở
Công năng (YHCT)
Tính vị hạt: Vị ngọt, nhạt, tính mát
Tác dụng hạt: Bổ phế, lợi niệu, thanh nhiệt bài nung, bổ tỳ kiện vị
Tính vị rễ: Vị đắng, ngọt, tính hàn
Tác dụng rễ: Sát trùng, kiện tỳ, thanh nhiệt, lợi thấp
Tác dụng lá: Ích khí huyết và noãn vị
📚 CÁC BÀI THUỐC
1. Trị vàng da
- Nguyên liệu: Rễ Ý dĩ
- Cách dùng: Sắc thành nước uống hoặc nấu cùng nhân trần và đường để uống ba lần mỗi ngày
2. Trị giun đũa
- Nguyên liệu: 15g rễ Ý dĩ
- Cách dùng: Giã ra và pha với rượu để uống
3. Cháo ăn kiêng chống ung thư
- Nguyên liệu: Thân rễ khoai mỡ 30g, hạt sen 15g, kê 50g, quả Ziziphus jujuba 10g và hạt Ý dĩ 30g
- Cách dùng: Đun sôi hỗn hợp, ăn hai lần một ngày
4. Trị rôm sảy ở trẻ em
- Nguyên liệu: Da thịt ý dĩ 30g và bí đao 60g
- Cách dùng: Nấu cháo, ăn hai lần mỗi ngày trong một tuần
🔍 PHÂN BIỆT
Ý dĩ vs Cao lương
Cả hai đều thuộc họ Lúa và thường được bóc vỏ, đánh bóng nên hạt có thể giống nhau về màu và kích thước, dễ bị nhầm lẫn. Tuy nhiên:
- Ý dĩ: Có lớp “cườm” cứng bóng bao ngoài, hạt to, dáng giọt lệ hoặc trứng, sắc trắng ngà xám; bóc lớp cứng thu được nhân trắng, bẻ gãy giòn, thường dùng làm ngũ cốc và dược liệu với tác dụng kiện tỳ, lợi thấp trong Đông y
- Cao lương: Hạt nhỏ hơn, tròn-bầu dục, vỏ mỏng, màu biến thiên trắng - vàng - đỏ - nâu, kết thành chùm bông và không có “hạt cườm”; chủ yếu dùng làm lương thực, bột, sirô, cồn và rượu
📖 TÀI LIỆU THAM KHẢO
- Nhận thức cây thuốc và dược liệu, chủ biên Trần Hùng (Xuất bản năm 2021). Ý dĩ trang 74 - 75.
- Từ điển Cây thuốc Việt Nam Tập 1, tác giả Võ Văn Chi, Nhà xuất bản y học (Xuất bản năm 2021). Ý dĩ trang 90 - 91.
- Tác giả Ramya D. Devaraj và cộng sự (Đăng tháng 04 năm 2020). Phytochemistry and health promoting effects of Job’s tears (Coix lacryma-jobi) - A critical review, ScienceDirect.
