Cây A Kê (Akee - Blighia sapida Koen.)
🌿 Cây thuốc chữa sốt, lỵ, giúp lợi tiêu hóa
Tên gọi khác: AkeeHọ: Bồ hònBộ phận dùng: Áo hạt, vỏ, lá, quả
🧬 TÊN KHOA HỌC
Tên khoa học: Blighia sapida Koen.
Tên dược liệu: Fructus Blighiae
Tên gọi khác: Akee
Họ thực vật: Sapindaceae (Bồ hòn)
Bộ phận dùng: Áo hạt, vỏ, lá, quả
📋 PHÂN LOẠI HỆ THỐNG
| Cấp phân loại | Tên phân loại |
|---|---|
| Giới (Regnum) | Plantae (Thực vật) |
| Ngành (Divisio) | Angiospermae (Thực vật có hoa) |
| Lớp (Classis) | Eudicots (Thực vật hai lá mầm thật sự) |
| Bộ (Ordo) | Sapindales (Bồ hòn) |
| Họ (Familia) | Sapindaceae (Bồ hòn) |
| Chi (Genus) | Blighia |
🌱 ĐẶC ĐIỂM THỰC VẬT
Cây và Lá
- Cây gỗ cao 12-13m, thân thẳng, tán xòe rộng
- Lá gồm 8 lá chét, gần như mọc đối
- Phiến lá bầu dục thuôn dài, dài đến 13cm, rộng 5cm
- Lá không có lông, khi khô màu oliu tươi
- Gân lồi ở mặt dưới
Hoa và Quả
- Chùm hoa mọc ở nách lá, gồm 1-2 hoa
- Cuống hoa ~1,5cm, có lông mịn
- 5 lá đài, 5 cánh hoa màu trắng
- Quả nang hình tam giác, dài 7-10cm
- Màu vàng hoặc đỏ tươi khi chín, mở thành 3 mảnh
- Mỗi quả có 3 hạt, bóng loáng, có áo hạt trắng
🏞️ PHÂN BỐ
Phân bố tự nhiên
Vùng gốc: Trung Phi
Đặc điểm: Vùng nhiệt đới ẩm
Phân bố tại Việt Nam
Khu vực chính: Tỉnh Đồng Nai
Trạng thái: Được nhập trồng
⚗️ THÀNH PHẦN HÓA HỌC
Thành phần trong áo hạt
- Nước: 69,2%
- Protid: 5%
- Glucid: 4,6%
- Tro: 1,2%
- Khoáng chất: Canxi, Magie, Photpho, Sắt
Hợp chất khác
- Hypoglycin A và B (chất độc trong quả chưa chín)
- Axit chlorogenic, Saponin, tannin
- Axit caffeic, quercetin, axit gallic
- Pyrogallol, quinine, caffeine, nicotine
- Kali (trong tro quả)
💊 TÁC DỤNG & CÔNG NĂNG
Tác dụng dược lý
- 🦠 Kháng khuẩn: Chống vi khuẩn Gram dương và Gram âm
- 🔥 Chống viêm: Qua polyphenol và các hợp chất
- 🛡️ Chống oxy hóa: Nhờ flavonoid và polyphenol
- 📉 Hạ đường huyết: Tác dụng hypoglycin
- 💊 Chống ung thư: 19 hợp chất có hoạt tính
- 🐛 Xua đuổi côn trùng: Đặc biệt ấu trùng muỗi
- Giảm đau: Cơ chế ngoại vi
Công năng (YHCT)
Tính vị: Chưa ghi rõ trong tài liệu cổ
Công năng: Kích thích tiêu hóa, chữa sốt, lỵ
Chủ trị: Sốt, lỵ ra máu, khó tiêu, cảm lạnh
Liều lượng: Theo hướng dẫn sử dụng
Lưu ý: Chỉ dùng áo hạt chín, tránh quả chưa chín
🍽️ CÔNG DỤNG THỰC PHẨM
1. Thực phẩm
- Áo hạt cứng, có đầu, vị hạt dẻ
- Dùng ăn trực tiếp khi chín
- Kích thích ngon miệng
- Nấu chín với bơ hoặc cá biển
2. Dược liệu
- Chữa lỵ, sốt
- Lợi tiêu hóa
- Chữa cảm lạnh, chảy mủ
- Giảm đau, chống nôn
- Trị phù thũng, viêm kết mạc
⚠️ ĐỘC TÍNH & LƯU Ý
Nguy hiểm từ quả chưa chín
- Chất độc chính: Hypoglycin A và B
- Triệu chứng: Nôn mửa dữ dội, hạ đường huyết
- Nặng hơn: Co giật, hạ thân nhiệt, hôn mê, tử vong
- Cơ chế: Ức chế tân tạo glucose, oxy hóa acid béo
- Gây hại gan: Bệnh vàng da ứ mật, hội chứng Reye-like
Lưu ý: Chỉ sử dụng áo hạt khi quả đã chín hoàn toàn và vỏ tự mở. Tránh ăn quả chưa chín.
📖 TÀI LIỆU THAM KHẢO
- Võ Văn Chi. Từ điển cây thuốc Việt Nam tập 1. A kê, trang 46.
- Aloko Sinmisola và cộng sự (Tháng 5 năm 2019). Blighia sapida K.D. Koenig: A review on its phytochemistry, pharmacological and nutritional properties. PubMed.
- Ryan Surmaitis và cộng sự (Năm 2023). Ackee Fruit Toxicity. NCBI.
- Juliet Nnenda Olayinka và cộng sự (Tháng 6 năm 2021). Phytochemical screening of aqueous leaf extract of Blighia sapida K.D. Koenig (Sapindaceae) and its analgesic property in mice. PubMed.
