Actiso (Atiso - Cynara scolymus L.)
🌿 Cây thuốc giải độc gan, mát gan hiệu quả
🧬 TÊN KHOA HỌC
Tên khoa học: Cynara scolymus L.
Tên dược liệu: Folium Cynarae scolymi
Họ thực vật: Asteraceae (Họ Cúc)
Bộ phận dùng: Lá
📋 PHÂN LOẠI HỆ THỐNG
| Cấp phân loại | Tên phân loại |
|---|---|
| Giới (Regnum) | Plantae (Thực vật) |
| Ngành (Divisio) | Angiospermae (Thực vật có hoa) |
| Lớp (Classis) | Eudicots (Thực vật hai lá mầm thật sự) |
| Bộ (Ordo) | Asterales (Bộ Cúc) |
| Họ (Familia) | Asteraceae (Họ Cúc) |
| Chi (Genus) | Cynara (Atiso) |
🌱 ĐẶC ĐIỂM THỰC VẬT
Thân và Lá
- Chiều cao: 1-1,2m
- Thân: Ngắn, mọc thẳng, cứng
- Lá: Dài >1m, rộng 0,5m
- Phiến lá: Xẻ thùy lông chim 2-3 lần
- Mặt trên: Xanh lục
- Mặt dưới: Phủ lông trắng mịn
Hoa và Quả
- Cụm hoa: Hình đầu, đường kính 6-15cm
- Màu sắc: Lam tím
- Mùa hoa: Tháng 12 - tháng 2
- Quả: Quả bế, nhẵn
- Hạt: Không có nội nhũ
- Sinh sản: Bằng hạt hoặc chồi non
🏞️ PHÂN BỐ
Phân bố tự nhiên
Vùng gốc: Nam Âu, Địa Trung Hải
Đặc điểm: Khí hậu ôn đới, vùng núi cao
Phân bố tại Việt Nam
Khu vực chính: Đà Lạt (Lâm Đồng)
Khu vực khác: Lào Cai, Sơn La, Hà Nội
Trạng thái: Trồng theo tiêu chuẩn GACP-WHO
⚗️ THÀNH PHẦN HÓA HỌC
Hợp chất chính trong lá
- Acid caffeoylquinic: Acid chlorogenic, 1,5-Dicaffeoylquinic
- Flavonoid: Cynarosid, Scolymosid
- Glucosid đặc trưng: Cynarin
- Khác: Tannoid, Cyanosid, Cynaropicrin
Hợp chất trong cụm hoa
- Protid: 3-3.15%
- Lipid: 0.1-0.3%
- Đường (Inulin): 11-15.5%
- Nước: 82%
- Vitamin: A, B1, B2, C (10mg/100g)
- Năng lượng: 50-70 calo/100g
💊 TÁC DỤNG & CÔNG NĂNG
Tác dụng dược lý
- 💧 Lợi mật: Do cynarin tạo nên
- 🛡️ Chống oxy hóa: Nhờ dẫn xuất caffeoylquinic
- 🔥 Chống viêm: Thông qua flavonoid
- 💚 Bảo vệ gan: Tăng tiết mật, thải độc
- 📉 Giảm cholesterol: Loại trừ acid mật
Công năng (YHCT)
Tính vị: Vị khổ, tính lương, quy kinh can, đởm
Công năng: Lợi mật, giảm đau, thanh nhiệt, giải độc
Chủ trị: Tiêu hóa kém, viêm gan, viêm túi mật, sỏi mật, vàng da
Liều lượng: 8-10g dạng thuốc sắc/ngày
📚 CÁC BÀI THUỐC
1. Tiểu đường
Cách dùng: Lá và hoa rửa sạch, luộc ăn như rau hàng ngày.
2. Bồi bổ sức khỏe
Nguyên liệu: Lá Atiso 100g, Ý dĩ 50g, Gan lợn 100g.
3. Giải độc gan
Nguyên liệu: 2 cụm hoa Atiso lớn, 3,5 lít nước, lá dứa, đường phèn.
🔍 PHÂN BIỆT
Actiso vs Bụp giấm
Mọi người thường nhầm lẫn hoa của cây bụp giấm với tên gọi “Actiso đỏ”; tuy nhiên, đây là hai loài hoàn toàn khác nhau. Phần đài hoa này có màu đỏ, vị chua thanh, thường được ngâm để làm siro giải nhiệt mùa hè.
📖 TÀI LIỆU THAM KHẢO
- Nhận thức cây thuốc và dược liệu (2021). Actiso trang 62-63.
- Từ điển Cây thuốc Việt Nam Tập 1 (2021). Actiso trang 45-46.
- Dược Điển Việt Nam 5 tập 2 (2017). Actiso (Lá) trang 1063.
- Ahmed Zayed, Ahmed Serag, Mohamed A.Farag (2020). Cynara cardunculus L.: Outgoing and potential trends of phytochemical, industrial, nutritive and medicinal merits.
